Το σωφρονιστικό μας σύστημα έχει γίνει, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, αντικείμενο πολλών επιστημονικών συζητήσεων και άρθρων στις εφημερίδες και τα περιοδικά. Οι φυλακές και η μεταχείριση των κρατουμένων προκαλούν το ενδιαφέρον ανθρώπων από τον επιστημονικό, πολιτικό, δημοσιογραφικό, πνευματικό χώρο και άλλες κοινωνικές ομάδες. Η κριτική, οι αντιδράσεις, οι αμφισβητήσεις, οι προτάσεις, οι θέσεις, οι κινητοποιήσεις είναι ανάλογες του χώρου, από τον οποίο προέρχονται. Η εξέλιξη της εγκληματολογικής σκέψης και οι νέες επιστημονικές τάσεις της εγκληματολογίας διευρύνουν και συμπληρώνουν το αντικείμενο της παραδοσιακής εγκληματολογίας προσδίδοντάς της ένα νέο πρόσωπο. Το έγκλημα εξετάζεται όχι μόνο σαν ατομική, αλλά και σαν κοινωνική δράση1. Παράλληλα διεθνής είναι η αμφισβήτηση, τόσο για την αποτελεσματικότητα των στερητικών της ελευθερίας ποινών στην αντιμετώπιση του εγκλήματος, όσο και για τον θεσμό της φυλακής του οποίου είναι γνωστά τα μειονεκτήματα.

Η στέρηση της ελευθερίας, ως ποινική κύρωση, αναπτύχθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Ο όλο και περισσότερο ακριβής προσδιορισμός των σκοπών της φυλάκισης, η ποικιλία των σωφρονιστικών συστημάτων, καθώς και η δημοσιότητα των μειονεκτημάτων της, συνέβαλαν στο να τονισθούν ιδιαίτερα οι συνθήκες διαβίωσης του κρατουμένου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκε στο πεδίο της επιστήμης σιγά-σιγά η έννοια των “δικαιωμάτων” του κρατουμένου. Η επέκταση της έννοιας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διεθνές επίπεδο δίνει στη συνέχεια σ’ αυτή την έννοια των δικαιωμάτων του κρατουμένου μια νέα και συγχρόνως ευρύτερη διάσταση. Πολλά διεθνή όργανα υιοθετούν σήμερα την αρχή των εγγυήσεων προς όφελος των κρατουμένων. Η παγκόσμια διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ θέτει τους πρώτους βασικούς κανόνες μεταχείρισης των κρατουμένων υπό κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης (16/12/1966). Στο άρθρο 10 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα αναφέρεται ρητά ότι “κάθε άτομο, που έχει στερηθεί την ελευθερία του, έχει δικαίωμα σε μια μεταχείριση ανθρώπινη, που σέβεται την έμφυτη αξιοπρέπεια του ανθρώπου”. Ανάλογη μεταχείριση των κρατουμένων σύμφωνη με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια επιτάσσει και ο κανόνας 65 παρ. ατών Ευρωπαϊκών Σωφρονιστικών Κανόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης (1973 και 1987) και η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Ευχαριστούμε τις γυναίκες κρατούμενες για την εμπιστοσύνη και το χρόνο τους, χωρίς τη συμμετοχή των οποίων δε θα ήταν δυνατή η πραγματοποίηση αυτού του προγράμματος. Επίσης ευχαριστούμε το Υπουργείο Δικαιοσύνης, τη Διευθύντρια, την Κοινωνική Υπηρεσία και το προσωπικό της φυλακής για τη συνεργασίας τους μαζί μας. Τέλος, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι μεγάλο μέρος της επιτυχίας αυτής της προσπάθειας οφείλεται στη στενή συνεργασία όλης της ομάδας του προγράμματος Αποφυλακιζόμενες Γυναίκες στην Ελλάδα που αποτελείται από τις συντονίστριες και συγγραφείς του παρόντος, την κοινωνιολόγο Μαρία Θανοπούλου και την εγκληματολόγο Έμυ Φρονίμου.