Επιχειρείται μια σύντομη και επιγραμματική εισαγωγή και κυρίως ορισμένες προκλήσεις εννοιολογικού χαρακτήρα σχετικά με τα οικονομικά της υγείας (health economics). Είναι πρόδηλο ότι δεν μπορεί να εξαντληθεί το θέμα όταν ειδικά πρόκειται για μια νέα επιστημονική κατεύθυνση όπως είναι τα οικονομικά της υγείας στα πλαίσια αυτού του κειμένου. Τα οικονομικά της υγείας έχουν σύντομη ιστορία και αναπτύχθηκαν. Γιατί τώρα μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο με τις μελέτες του Denison και τον Becker στίς Ηνωμένες Πολιτείες για τη φύση του ανθρώπινου κεφάλαιου (human capital) σαν συντελεστή παραγωγής και στη σύντομη αυτή διαδρομή τους μέχρι τα σήμερα πέρασαν τρεις κυρίως ιστορικές περιόδους - φάσεις. Στη δεκαετία του ’50 χαρακτηρίζονται από τις θεωρητικές αναζητήσεις σχετικά με τη φύση του αγαθού υγεία και τις εννοιολογικές προσεγγίσεις για τον χαρακτήρα του ανθρώπινου κεφαλαίου δηλαδή του ανθρώπινου δυναμικού σαν συμπληρωματικού συντελεστή παραγωγής. Στη συνέχεια, η διόγκωση και η πολυπλοκότητα των συστημάτων υγείας και το μεγάλο Βάρος που ασκούν στην κοινωνική και οικονομική διαδικασία επέτρεψαν στα οικονομικά της υγείας να μεταλλαχθούν από τη θεωρητική αναζήτηση στην εμπειρική σπουδή και την εφαρμοσμένη επεξεργασία απαντήσεων στα προβλήματα ενός μεγάλου κοινωνικοοικονομικού υποσυστήματος και Βεβαίως πρόβαλαν διατυπώσεις τεχνικού χαρακτήρα για την επίλυση προβλημάτων. Στην τρέχουσα δεκαετία τα οικονομικά της υγείας επανέρχονται στην σφαιρικότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων για το ρόλο, τη λειτουργία και τη γενική επίδραση που έχουν τα συστήματα υγείας στην κοινωνία και την οικονομία, ενώ ταυτόχρονα αναζητούν τεχνικές και μεθόδους για την αναδιοργάνωση και ανασυγκρότηση του υγειονομικού τομέα.

Η δημογραφική γήρανση των πληθυσμών των αναπτυγμένων χωρών αναγνωρίζεται ως το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα πρέπει να αντιμετωπίσει η κοινωνική πολιτική στα επόμενα χρόνια, λόγω της έντασης της ιατρικής φροντίδας, αλλά και των υπηρεσιών πρόνοιας, για τα άτομα της τρίτης ηλικίας. Στο άρθρο αυτό μελετάται η επίδραση της δημογραφικής γήρανσης στα οικονομικά της υγείας και αναλύονται εναλλακτικές μορφές φροντίδας των ηλικιωμένων ως προς το κόστος και το όφελος που δημιουργούν, με σκοπό την επιλογή του πλέον κατάλληλου τύπου. Από τη μελέτη, η οποία έγινε με τη βοήθεια μεθόδων της οικονομικής ανάλυσης, συμπεραίνεται ότι: α. Κρίσιμο σημείο γι αυτή την επιλογή είναι ο Βαθμός εξάρτησης του ηλικιωμένου και το οριακό κόστος και οριακό όφελος κάθε εναλλακτικής λύσης. 0 συνδυασμός αυτών μπορεί να οδηγήσει στην οικονομικότερη και αποδοτικότερη επιλογή για την κοινότητα. β. Καθοριστικό στοιχείο, που πρέπει να εκτιμάται ιδιαίτερα, είναι τα ατομικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας του ηλικιωμένου και η προσωπική του ικανοποίηση από κάθε εναλλακτική, ώστε η επιλογή να ικανοποιεί και το αίτημα της ποιοτικής Βελτίωσης των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Περίληψη Η δημογραφική γήρανση των πληθυσμών των αναπτυγμένων χωρών αναγνωρίζεται ως το μεγαλύτερο πρόβλημα της κοινωνικής πολιτικής και ιδιαίτερα της υγείας, εξαιτίας της σημαντικής συμβολής της στην αύξηση των δαπανών υγείας. Στη μελέτη αυτή επιχειρείται η ανάλυση της επίδρασης της δημογραφικής γήρανσης στα οικονομικά της υγείας με έμφαση στις δαπάνες υγείας στην Ελλάδα, από την οποία προκύπτει ότι η δαπάνη της υγείας για τους ηλικιωμένους είναι το 1990 το 30.4% των συνολικών δαπανών για την υγεία και πρόκειται να ανέλθει στο 52.1% το 2050. Στα πλαίσια αυτά είναι αναγκαίο να υπάρξουν πολιτικές οι οποίες να προσανατολίζονται στην αποδοτική και αποτελεσματική χρήση των πόρων με την προαγωγή εναλλακτικού τύπου φροντίδας στην τρίτη ηλικία.

Στην παρούσα εργασία έγινε προσπάθεια καταγραφής των Υπηρεσιών Φροντίδας στο Σπίτι, με ιδιαίτερη αναφορά στους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς και στο απασχολούμενο προσωπικό. Διαπιστώθηκε ότι υπηρεσίες τέτοιου τύπου παρέχονται σε πολύ μικρό Βαθμό στη χώρα μας και κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Οι υπηρεσίες αυτές είναι οργανωμένες κυρίως στη Βάση της εθελοντικής προσφοράς από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και την Εκκλησία, οι οποίοι καταβάλλουν το 80% του συνολικού προϋπολογισμού, ενώ το υπόλοιπο 20% καταβάλλεται από τους ενδιαφερομένους ως ιδιωτικές πληρωμές. Η δέσμη των Υπηρεσιών Φροντίδας στο Σπίτι παρέχεται από ομάδες που αποτελούνται από πεπειραμένες και διπλωματούχες και μη νοσηλεύτριες με διαφορετική εκπαίδευση, εξειδίκευση και εμπειρία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην καλύπτεται μεγάλο μέρος του πληθυσμού και κυρίως οι ηλικιωμένοι. Έτσι με τη μεταστροφή των παραδοσιακών οικογενειακών προτύπων της Ελληνικής οικογένειας, την αύξηση της απασχόλησης των γυναικών έξω από το σπίτι και την αύξηση του αριθμού ηλικιωμένων παρουσιάζεται επιτακτική η ανάγκη οργάνωσης, χρηματοδότησης και ανάπτυξης τέτοιων υπηρεσιών, σε ευρεία κλίμακα ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του πληθυσμού.

Η επιδείνωση του οικονομικού περιβάλλοντος, εξαιτίας της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής συγκυρίας, επέφερε σημαντικές αλλαγές τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, επιβαρύνοντας ιδιαίτερα τα κατώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, ενισχύοντας τους κοινωνικούς κινδύνους και ως εκ τούτου διαταράσσοντας τη κοινωνική συνοχή και ευημερία. Οι περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες και η αύξηση των κοινωνικών κινδύνων επαναφέρουν την προβληματική της αδυναμίας του κράτους και των αγορών να ανταποκριθούν στις προτιμήσεις και τις ανάγκες των χρηστών και της αναζήτησης μηχανισμών άμβλυνσης των δομικών στρεβλώσεων. Τα κοινωνικά δίκτυα ανάγονται σε φορείς αποκατάστασης της ισορροπίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, της κυριαρχίας και ενδυνάμωσης της θέσης των χρηστών και της απαλλαγής από την ασφυκτική επικυριαρχία της πλευράς της προσφοράς. Σε ένα περιβάλλον περιορισμένων πόρων, η συμμετοχή των χρηστών στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων αποτελεί σημαντικό κριτήριο νομιμοποίησης των πολιτικών επιλογών, το οποίο κατ’ επέκταση εγγυάται την κοινωνική συνοχή και ενισχύει το κριτήριο της κοινωνικής αποδοτικότητας.

Η τεκμηρίωση της άριστης αναλογίας των κοινωνικών λειτουργών σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας μας σε συνδυασμό με τις ανάγκες παροχής κοινωνικής φροντίδας στις υφιστάμενες και μελλοντικές συνθήκες αποτελεί επιτακτική αναγκαιότητα για την τροφοδότηση ενός ορθολογικού κοινωνικού σχεδιασμού στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας. Η παρούσα έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη μεθοδολογία Delphi και αποτελεί μία πρώτη ποιοτική προσέγγιση της διερεύνησης των αναγκών σε κοινωνικούς λειτουργούς με προβολή των ποσοτικών μεγεθών και με εστίαση στην πρωτοβάθμια κοινωνική φροντίδα. Δα ευρήματα είναι αξιοποιήσιμα σε πρώτη φάση για το σχεδιασμό ανάπτυξης των κοινωνικών υπηρεσιών και ταυτόχρονα θα πρέπει να συνεχιστεί η έρευνα σε βάθος σε εξειδικευμένους τομείς αναγκών και κυρίως στην αναγκαιότητα συστηματοποίησης της καταγραφής, αξιολόγησης και τεκμηρίωσης των αναγκών και των παρεχομένων κοινωνικών υπηρεσιών. Η έρευνα ανατέθηκε από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας.