Κοινωνικός αποκλεισμός είναι η παρεμπόδιση απορρόφησης κοινωνικών και δημόσιων αγαθών3 όπως αυτά της εκπαίδευσης, ίου συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, κ.λπ., η έλλειψη των οποίων οδηγεί στην οικονομική ανέχεια και περιθωριοποίηση. Συνιστά μια ιδιότυπη διεργασία περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων και ατόμων, των οποίων η πρόσβαση στην αγορά εργασίας καθίσταται δυσχερής...

Η Κοινωνική Εργασία στο δρόμο αποτελεί μια προσέγγιση ευάλωτων και κοινωνικά αποκλεισμένων πληθυσμιακών ομάδων, στο φυσικό περιβάλλον της καθημερινής τους διαβίωσης. Στην Ελλάδα, η ψυχοκοινωνική υποστήριξη των χρηστών ουσιών, εργατριών του σεξ και των αστέγων στο δρόμο υιοθετείται τις τελευταίες δύο δεκαετίες...

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια τόσο σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο έχουν εφαρμοστεί νομοθετικές ρυθμίσεις για τη μείωση των διακρίσεων, το φύλο - μεταξύ των άλλων παραγόντων - εξακολουθεί να είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία κοινωνικής διάκρισης. Οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι μια ομάδα που υπόκεινται σε διακρίσεις σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Το άρθρο αυτό θα προσπαθήσει να συνοψίσει τις αιτίες που δημιουργούν και αναπαράγουν τις ανισότητες στο χώρο της εργασίας. Στο πρώτο μέρος του άρθρου γίνεται μια προσπάθεια να παρουσιαστεί η εξέλιξη της γυναικείας απασχόλησης στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα τα τελευταία χρόνια (κυρίως μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1970, οπότε παρατηρείται και η σημαντική αύξηση των ποσοστών γυναικείας απασχόλησης στην Ελλάδα), καθώς επίσης και το θεωρητικό υπόβαθρο που εξηγεί τόσο την αύξηση όσο και την εκμετάλλευση της γυναικείας εργασίας. Ενώ το πρώτο μέρος προσπαθεί να δημιουργήσει το θεωρητικό πλαίσιο ανάπτυξης, το δεύτερο προσπαθεί να επικεντρωθεί περισσότερο σε συγκεκριμένα παραδείγματα στα οποία αντικατοπτρίζεται η ανισότητα των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων. Η μερική απασχόληση και η μη - μισθωτή εργασία των γυναικών στην Ελλάδα για παράδειγμα αντιμετωπίζεται ως απόρροια των κοινωνικών σχέσεων που θέλουν τη γυναίκα να μετέχει τόσο στη μισθωτή εργασία όσο και στην κοινωνική αναπαραγωγή των σχέσεων παραγωγής. Η γυναικεία εργασία θεωρείται δευτερεύουσα και ο χαμηλός βαθμός εξειδίκευσης και επαγγελματικής κατάρτισης των γυναικών τις κάνει πιο τρωτές στις τεχνολογικές εξελίξεις και τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής σε σχέση με τους άντρες.

Είναι γνωστό ότι οι εκπαιδευτικοί θεσμοί κατέχουν σημαντική θέση στη δευτερογενή κοινωνικοποίηση, ενώ το σχολείο αποτελεί τον κυριότερο φορέα της εξειδικευμένης κοινωνικοποίησης, η οποία εκτείνεται από την παιδική ηλικία και μετά. Η εκπαίδευση ξεκινάει συνήθως από την πρόθεση του κοινωνικού συνόλου να μεταβιβάσει στα άτομα μια ορισμένη και συγκεκριμένη κοινωνική κληρονομιά. Τείνει έτσι να υπογραμμίσει την ιδιότητα του ατόμου ως δέκτη της κοινωνικοποιητικής δραστηριότητας (παθητική κοινωνικοποίηση) και να υποτονίσει τη λειτουργία του ως αυτοκοινωνικοποιούμενου υποκειμένου (ενεργητική επιλογή των κανονιστικών προτύπων της συμπεριφοράς του ατόμου, με βάση τις ατομικές του προτιμήσεις και επιδιώξεις) (Τσαοουσης, 1985). Μια από τις έντονες μορφές κριτικής κατά του εκπαιδευτικού συστήματος που επικρατεί στις βιομηχανικές-αστεακές κοινωνίες είναι η κριτική του Illich. Ο Illich επιχειρεί να δείξει ότι η θεσμοποίηση των αξιών οδηγεί στη φυσική ρύπανση, στην κοινωνική πόλωση και στην ψυχολογική ανικανότητα (Illich, 1971, σελ. 9). Γι’ αυτό προτείνει την κατάργηση του υφιστάμενου εκπαιδευτικού συστήματος και την αντικατάστασή του με ένα σύστημα ελεύθερης επιλογής των προσώπων που είναι σε θέση να οδηγήσουν τον καθένα στην απόκτηση δεξιοτήτων και στην ανάπτυξη των ενδιαφερόντων του (Deschooling). Το κίνημα της αποσχολειοποίησης αναπτύχθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές του 1970, ως μια προσπάθεια να ξεπεραστεί η εκπαιδευτική κρίση η οποία πρωταρχικά έγινε αντιληπτή από οικονομολόγους, τονίζοντας το μεγάλο κόστος της δημόσιας εκπαίδευσης (Lister, 1974).

Εισαγωγή: Γενικές Έννοιες στην Ομαδική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία Σύμφωνα με τους Brown & Pedder (1979), η συστηματική χρήση ομάδων στην πρακτική της ψυχοθεραπείας, είναι σχετικά μια πρόσφατη εξέλιξη. Εν τούτοις η ομαδική ψυχοθεραπεία Βασίζεται στην ομαδική θεραπεία - από τον Pratt κατά την έναρξη του εικοστού αιώνα - καθώς επίσης και στην επιστήμη της θεραπευτικής ομάδας, ή - όπως ο Moreno αναφέρει - κοινωνιομετρία. Όλοι οι ψυχοθεραπευτές / τριες ομάδες συμφωνούν με το ότι τα παραπάνω αποτελούν την “επιστημονική” θεμελίωση της ομαδικής ψυχοθεραπείας (Moreno, 1966). Η ομαδική ψυχοθεραπεία μπορεί να οριστεί ως “μια μέθοδος η οποία επιχειρεί συνειδητά στο πλαίσιο της εμπειρικής επιστήμης, να θεραπεύσει ταυτόχρονα τις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και τα ψυχολογικά προβλήματα των μελών της ομάδας” (Moreno, 1966, σελ. 83).

Η κοινοτική εργασία η οποία χαρακτηρίζεται από μία ποικιλία θεωρητικών προοπτικών και ιδεολογικών αρχών, οδηγεί σε μια συγκεχυμένη κατανόηση του πεδίου πρακτικής καθώς και του ρόλου των κοινοτικών - κοινωνικών λειτουργών. Επομένως, κρίνεται σημαντικό να οριστούν οι θεωρητικές προοπτικές, οι οποίες είναι ενσωματωμένες στη θεωρία της κοινοτικής εργασίας. Προκειμένου να γίνει αυτό, θεωρείται σκόπιμο να αποσαφηνιστεί η φύση του περιεχομένου της ιδεολογίας, εφόσον το τελευταίο καθορίζει το πεδίο πρακτικής. Ο στόχος της ιδεολογικής ανάλυσης έχει να κάνει με τις συνέπειες της κάθε θεωρίας στην πράξη. Όπως ο Sayer (1986) υποστηρίζει, η οικονομική και πολιτική elite έχει τη δύναμη να ελέγχει όλους τους μηχανισμούς μέσω των οποίων δημιουργείται η ιδεολογία. Η γενική αυτή ιδέα επηρέασε την κοινοτική εργασία κατά την πρακτική της στην αστική κοινωνία. Και ενώ, η κοινοτική εργασία εστιάζεται στις αξίες της εμπλοκής των πολιτών στα κοινά, η αστική κοινωνία, από μία άποψη, είναι οργανωμένη και λειτουργεί από την κοινωνική elite, η οποία ενισχύει τον ανταγωνισμό και δημιουργεί στερεότυπα στις δραστηριότητες των ατόμων. Με αυτόν τον τρόπο, η ιδεολογική ανάλυση θα βοηθήσει τον/την κοινοτικό/ή - κοινωνικό/ή λειτουργό να αναγνωρίσει τα κενά των θεωριών. Στην πραγματικότητα, θα ενδυναμώσει την οργάνωση του/της λειτουργού για δράση και θα αποσαφηνίσει τις πιθανές συνεισφορές των θεωριών στη διαδικασία της κοινωνικής αλλαγής και ανάπτυξης.

Η εργασία για τα προνοιακά δικαιώματα έχει πια σχεδόν τριάντα χρόνια εξέλιξης. Αρχικά άρχισε να αναπτύσσεται ως αυτόνομη εργασία και από τη δεκαετία του 1970 έγιναν προσπάθειες να ενσωματωθεί στην Κοινωνική Εργασία. Ακόμα και σήμερα όμως, το μεγαλύτερο μέρος της Εργασίας για τα Προνοιακά Δικαιώματα (ΕΠΔ) είναι το αντικείμενο ειδικών επαγγελματιών (Welfare Rights Workers) παρά των κοινωνικών λειτουργών. Στο παρακάτω άρθρο θα αναφερθεί η ιστορική εξέλιξη της ΕΠΔ, οι ιδεοπολιτικές επιρροές της και τέλος θα σκιαγραφηθεί η μεθοδολογία της ως μέρος της κοινωνικής εργασίας.

H κύρια υπόθεση των φεμινιστικών θεωριών είναι η γυναικεία καταπίεση. Στην προσπάθεια να κατανοήσουμε τη φύση και τις αιτίες της καταπίεσης αυτής, είναι βασική η αναφορά στην έννοια της «αναπαραγωγής», τόσο της βιολογικής όσο και της κοινωνικής (Mary O'Brien, 1981). Παρ' όλα αυτά, «δεν μπορούμε να αναλύσουμε την έννοια της αναπαραγωγής με βάση τις ήδη υπάρχουσες θεωρίες διότι αυτές είναι το προϊόν του κυρίαρχου ανδροκεντρικού τρόπου σκέψης» (1981: 23). Οι ψυχαναλυτικές θεωρίες, τόσο οι Φροϋδικές όσο και οι Λακανικές προσπαθούν να περιγράψουν και να εξηγήσουν πώς οι κοινωνικές διαφορές και η κοινωνική οργάνωση του φύλου παράγονται κι αναπαράγονται. Απ' την άλλη, ο φεμινισμός έχει προσπαθήσει να αναδομήσει τις ψυχαναλυτικές θεωρίες ώστε να σχηματίσει το θεωρητικό πλαίσιο για την ανάπτυξη εναλλακτικών, εξισωτικών τρόπων κατανόησης και υπερπήδησης των φυλετικών ανισοτήτων. Το άρθρο αυτό επιχειρεί να παρουσιάσει τις βασικές ιδέες των Φροϋδικών και ΜεταΦροϋδικών θεωριών για το σχηματισμό και την αναπαραγωγή του «φύλου» και τη φεμινιστική κριτική αυτών